İsfahan Nas-ve Cihan (Half of the World)-English Edition

Put aside all the prior knowledge and judgements that you have been collecting from the Earth about Isfahan and Iran. Forget any fears you have. The reason is so simple. None of them are going to be helpful during your journey in the lands of Persians. 

Isfahan is a Persian city with wide streets, giant squares, fairy-like-palaces, extraordinary architecture, chaotic traffic, ancient bazaars, multicultural life athmosphere, friendly people and active women in all aspects of life. It is almost impossible not to be amazed by the whole picture of this unusual part of the World. Isfahan is just like a model city which has been designed carefully in a workshop and replaced in these fertile lands of Iran. This city, the former capital of the strong country called the Safavis in the history, has always carried the pride and the beauty. The visitors have always felt it. Isfahan is a city of peace which reminds us the philosopers; Rumi and Shams.  The city and the people are the good reasons to feel the peace, and the serenity. Isfahan deserves the simili; ‘Nas-ve Cihan’ which means ‘Half of the World.’ 

The Persian Spring had started in here very earlier than the others springs. However, the Persian people

would like to gain more freedom and end the spring with no blood dropped on the streets.  The motivation for that is having the tragic and bloody near past. The tragedies Persians experienced during the Islamic Revolution in 1979 and the brutal war between Iran and Iraq have left deep wounds in the bodies and hearts of every person. So, the next revolution or changes have to be peaceful and calm. Just like their way of life. That’s the reason why they do not rush to come to the happy end.

It was suprising to see plenty of museums, contemprary art galleries, monuments, squares, palaces and parks not only in Isfahan but also across the country. Also, it was interesting to witness the people’s curiosity, helpfulness, modesty and kindness. The bonds they have set up with the city seems unique. The city and the people suit each other well. 

The Queen of the River: The Khaju Bridge

The Khaju Bridge, built over the Zaranderud (Life Giver) River with 133 length and 33 (Siosepol) Sarches, that runs calmly through the city is the most spectacular masterpiece of the city. When you look from a distance you think the bridge is not real and the time is not now. Watching the city and the people through the arches, sitting down and leaning against the cold stones with deep thoughts and taking photos on this long, wide and high bridge built by Shah Abbas II in 1650 makes you forget the country you come from. The bridge is only for pedestrians and the has already turned out to be a social area

where young people, (male&female), families and travellers get the chance to enjoy themseleves or fool around.

The heart of the City Story: Naqsh-e Jahan Square (Imam Square)

I have never seen such huge square and interesting rhythm of life around which arouses the feeling of admiration and smallness. This is Nakş-ı Cihan Square. Shah Abbas I. of the Safavis created this magnum opus soon after he moved the capital city to Isfahan.  

I would not want to blink my amazed eyes once I saw the huge pools in the middle of the very green square

where I watched the scene of the phaetons, the various faces coming from different economical statues and the glamorous architecture with rectangular shape around. Four different buildings replaced in four directions stared at me trying to present each other rather than closing their sights. The Shah Mosque with blue tiles is in the South, the Ali Kapu Palace in the West, the Sheik Lotfollah Mosque in the east and the Grand Bazaar of Isfahan is the North of the city.

One can always meet travellers coming from all around the World in this grand area which is one of UNESCO’s World Heritage Site. The Naqsh-e Jahan Square is also noted as one of most beautiful  square in the list of squares of the World. The Eastern smell of the Bazaar dragged me into the deeper sides. The Isfahan carpets and kilims caught my eyes when passing by hundreds of shops. By the way, I noticed the interesting amblem called Faravahar of Mazdaism. Even if it was the amblem of Iran until the Islamic Revolution, it is still used on most of the products of the bazaar and other things in Iran today. Faravahar consists of human face and three wings which mean “Good Deeds, Good thoughts, Good words.”

A Great Sacred Armenian House in Isfahan: Vank Cathedral

When I entered the Armenian neighbourhood, I, all of a sudden, noticed the upstanding, elegant and plain

appearance of the Vank Cathedral with no other buildings spoiling its siluette (law forbids buildings higher than 3 floors). I guess the majority of the people in the World would never believe that there can be such cathedral in Iran. The prejudies and lack of knowledge do not give any possibility that different beliefs and lifestyles can exist in this Islamic country. However, it is so usual for a Persian to live with non-muslim communities face to face. By the way, Assyrians, Jews and Zerdosts (with a small number of population) also live as the Shi’a neigbours. I entered the Cathedral as if it belonged to my own religious community. The statue of the

Bishop Khachatour Gesaretsi who brought the first printing press machine to Iran met me just across the gate. The fact that a religious man was the person who brought this important innovation into the country seemed to me interesting.

As I was trying to sort out the thoughts related to the innovations in Iran, I found myself in the museum sharing the same yard with the cathedral. I couldn’t help opening my eyes very open when I came closer to the breath taking works such as 1000-year old Armenian Bible, first printed book in Iran, the imperial orders written for and against the Armenians by Shah Abbas, the old paintings, clothes and household materials. When I moved a few steps forward I realised that I was in front of the Genocide  Section of the museum. It was a shocking scene for me. I could not move further, stood still and even swallow. The painful history of human being which is as old as the humanity went past my eyes like a movie while I was watching the books, films, photographs

and bones of some victims displayed in the window. I could hardly leave the Ottomon map and move to the next section of the museum.

When you come back from a journey changed at least a little bit it makes the journey very precious. I had a big changing process in during ths unforgetable journey to the lands of the Persians. I felt myself like the fish in one of Samad Behrangi’s  books called Black Little Fish. I swam in the different waters of Persian lands, got suprised many times, experienced, did mohabbat (sincere conversation) with local people and eventually felt a big change in my mind and body.  However, the story is not over yet. I could only swam a few meters in these waters yet.

More Notes about Iran:

Regime: Learning from the ‘Springs’ of the World the government loosens the pressure on the people day by day. For exmaple; the police has just stopped to watch the dressing of the women recently. Big reformsa are expected soon in the country.

Women: Freer than we think. Very visible on streets and in working life. Very keen on fashion and make up. Cover their hair only partly. Open to the World. Usually charming with their pretty Persian eyes, vivid face color and smile.

Traffic: Usually chaotic. Cheap taxis. Convinient metro network in Tehran. Lots of motorcycles everywhere.

People&Streets: Usually friendly, have time to help and drink a cup of tea with you and reliable. Streets are safe even after midnight. Even for women. Something usual to see women walking on the streets alone late at nights. Felt safer than in İstanbul.

Foreigners treated kindly (Americans included). Life is cheap for travellers (bus/metro ticket 10 cent/USD). Hard for them to travel abroad cos of their cheap money.  Art and music are very popular. Have two faces of their lives; seems conservative on the streets but liberal at home.

Strongly recommend to visit Iran more than once.

A Persian Family (friends)

Mohammed, my dear friend

Mehmet Ateş

mehmettates@yahoo.com

Servas Peace Secretary of Turkey, 2013

Elbruz Dağının Gölgesinde Bir Kent: Tahran

Karmaşık, göreceli olarak daha özgür, güvenli ve hızlı bir kente varıyorum sabahın dördünde. Dikkatimi çeken ilk şey bu kocaman kentte sabaha karşı olmasına rağmen kadınların sokaklarda yürüyor ve işe gidiyor olmaları idi. Etraftaki telaşlı koşuşturmaca, taksiciler, yüzlerce otobüs ve satıcılarla kendimi İstanbul’da ancak İstanbul’dan daha güvende hissettim. İnsanlarla iletişimin kolay olduğunu yaşayarak öğrendim hemencecik. Farsilerle ömür boyu sürecek sevimli bir ilişki kuracağım hissi de gelip yerleşti içime. Uykulu, aç ve henüz nereye gideceğimi bilmediğim halde gözlerim meraktan parlıyor ve sürekli etrafta gezinerek kendilerine ilginç şeyler buluyorlardı.

İran’da ulaşım çok ucuz olduğundan beni içtenlikle misafir eden Muhammed’in mahallesine taksi ile

geliyorum. Eve gitmeden önce geleneksel bir fırına giriyoruz. Tahran’ın ve genel olarak İran’ın ekmekleri çok çeşitli, kendine özgü ve leziz. Özellikle siyah çakıl taşlarını ısıtarak üstüne pişirilen ve şekli ramazan pidesine benzeyen ekmeğin hem yapılışı çok ilginç hem de tadı çok hoş. Aynı anda beyazlar içindeki nazik fırıncılarla Türkçe ve Arapçadaki ortak kelimeleri kullanmaya çalışarak yaptığımız muhabbet de sabahın bu fecr saatinde enerjimi oldukça yükseltmişti. Seslerimiz boş sokakların derinliklerine kadar yayılıyordu. Renkli bir kültüre geldiğimin daha çok farkındaydım şimdi.

Kentte kaldığım birkaç gün içinde biriktirdiğim ve böylece bu ülkeye dair var olan bilgi eksikliklerini, önyargıları kısmen de olsa gidecek deneyimleri paylaşmanın hazzını yaşıyorum şu anda. Şiirin, bilimin, sanatın, mimarinin ve felsefenin tarih boyunca çok önemsendiği ve mevcut sisteme rağmen halen yoğun bir şekilde icra edildiği bir coğrafyada var olmanın verdiği yaşam aşkını ve heyecanını anlatamam. Şiir

demişken İran topraklarında tarih boyunca şair ve şiir fışkırmış desem abartılı olmaz. Caddelerde ve meydanlarda rastladığım şair heykelleri bunu ispatlıyor. Büyük şair ve filozof olan Hafız’ın kitapları hemen hemen her Farsi ailenin evinde bulunmaktadır. Hem de Kuran’ın hemen yanı başında kendine yer bulabilmiş. Saadi, Ferdosi ve Hayyam gibi şairler ise İranlıların en büyük gururlarıdır. Rumi ve Şems’den bahsetmeye hiç gerek yok. Onlar Farsilerin Shakespeare’leridir zaten.

İran’da aydınların, yazarların, siyasetçilerin ve kadın hareketinin de içinde yer aldığı silahlı mücadele sayesinde parlamenter sistem 1907lerde kurulmuş. Ardından Türkiye ile paralel gelişen modernleşme hareketleri başlamış. Bu mirasla yetişen Farsiler şu anda bunu kısmen kaybetmiş olmanın acısını yaşıyorlar. Geçmişleri ve kültürleri ile gurur duyan halk dünyaya gerici olmadıklarını, demokrasiyi kendilerinin de bildiklerini anlatmaya ve göstermeye çalışıyorlar. Ancak tüm çabalar nafile. Dünya medyasında sürekli dolaşan olumsuz İran imgeleri din ve milliyet sınırlarını aşan zengin

Pers kültürünün gerçek niteliğinin üstünü kalın bir örtü ile örtmektedir.   1979 yılında başlayan İslami Cumhuriyet rejimi halkı kimliğinden uzaklaştıramamış aksine geçmişine daha fazla tutunmasına sebep olmuştur. Bu sebeple yeni rejim ile halk arasındaki gerilim ve çelişki her geçen gün artmaktadır. Bugünkü sisteme tepkinin ve geçişe tutunmanın en büyük belirtisi Pers ülkesinin binlerce yıl öncesinden beri kullandığı ve İslam devrimine kadar İran bayrağında dalgalanan amblem olan Faravahar’ı bugün de hayatın her alanında kullanılıyor olmasıdır. Perslerin en eski dini olan Zoroastrianism’in (Mazdaism) en eski sembolüdür. Tarihte dini filozof olarak büyük bir etki alanı yaratan Zoroaster İran tanrılarını ikiye ayırdı. Sürekli çatışma halde olan Ahura

Mazda (Aydınlatıcı Ruh) ve Angra Mainyu (Yıkıcı Ruh). Sisteme tepkinin diğer bir işareti ise özellikle geçlerin İnterneti kullanarak dünya ile kurdukları sıkı ilişkilerdir. Dolayısıyla dünyada gelişen her yenilikten hemen haberdar oluyor ve yaşam tarzları ona göre şekil alıyor. Sinema, müzik, teknoloji, siyaset, demokrasi talepleri, giyim ve alışkanlıklar yakından takip ediliyor. Gençlerin kafası dışarda vücutları İran’da yer alıyor. Halkın derinliklerinden geldiğini hissettiğim özgürlük talepleri rejimin demokratikleşmesine yol açacak gibi görünüyor. Hem de kısa süre içerisinde.

İran’da yabancı seyyahlar çok seviliyor ve onlara ülkenin kötü imajını kıracak insanlar olarak bakılıyor. Tabiri caizse onlara misyonerlik görevi veriliyor sanki. Zira gerçek İran’ı ancak burada görüp yaşayanların anlayabileceğini düşünüyorlar. Elbette ülkelerini ziyaret

eden bu misafirlere olan ilginin tek sebebi bu değil. İhtiyacı olan insana yardım etme isteği, misafirin en saygın mevkide tutulması ve dünyaya açılma arzusunun da bunda büyük payı bulunuyor. İran keşfim boyunca işinden izin alan ve benle şehirden şehire gezen Muhammed’in insan merakı ne demek istediğimi daha iyi anlatacak. Otobüsle İsfahan’a giderken şöyle demişti bana; “Benim içim önemli olan gezdiğim mekanlar ya da tarihi eserler değil o ülkede tanıdığım insanlar ve okuduğum kitaplardır.” İran şiiri ve felsefesinin etkisini görebiliyorsunuz değil mi?

Tahran’da ve genel olarak İran’da gördüğüm ve

Türkiye’de olmasını arzu ettiğim bir şeyi fark ettim gider gitmez. Halk farklı yaşam tarzlarına (muhafazakar-sol) ve politik görüşlere sahip kesimlerden oluşmasına rağmen toplum içinde gerilim çok az. Birbirini boğmaya çalışan, birbirinden nefret eden ve kutuplaşmış bir toplum yapısı gözlemlemedim. Çalışırken, oradan oraya koştururken ya da kaos halindeki trafikte araba sürerken bile sükûnetlerini korumaları ve gülümsemeleri beni epeyce şaşırttı. Gayri Müslüm Ermeniler, Süryaniler, Museviler ve Zerdüşlerle de birbirlerine müdahale etmeme ve birbirlerini oldukları gibi kabul etmeye dayalı  ilişki geliştirmişler.

Farsi Kadınlar

Farsi kadınların bu kadar rahat ve özgüvene sahip olabileceklerini tahmin etmiyordum. Gezdiğim şehirler olan

Urumiye, Tahran, İsfahan, Amol ve Tebriz’deki kadınlardan bahsediyorum elbette. Kapalı gibiler ama değiller. Yasak savmak amacı ile saçı arkadan azıcık kapatacak kadar eşarp ya da şal örtüyorlar. Makyaj bol. Kocaman sürmeli gözler eşeklerin gözleri ile yarışacak kadar güzeller. Size baktıklarında korkup gözlerinizi kaçırabilirsiniz ancak yeniden bakmaktan da kendinizi alamazsınız. Altta kot pantolon ve kalçayı kapatacak kadar uzun bir kıyafet giyiliyor. Burun için estetik ameliyat fazlası ile yaygın. Bu durum onlar için saklanacak veya utanacak bir şey de değil. Elbette başı tamamen kapalı ve siyah çarşaflı olan kadınlar da az değil. Ancak kıyafete bakılmaksızın şunu rahatlıkla söyleyebilirim. Kadınlar hayatın her alanında özellikle eğitimde, iş yaşamında ve siyasette katılım oranları oldukça yüksek. (Yeni hükümet Dışişleri bakanlığı sözcülüğüne bir kadını getirdi). İngilizce bilme oranı beklediğimden yüksek. Daha özgür olmak istedikleri aşikar ancak

şu anda da kendilerini yaşamak konusunda koşulları zorlayarak belli bir noktaya da varmışlar. Arkadaşım ve rehberim Muhammed’e soruyorum; “Kıyafet serbest olsa kadınların yüzde kaçı açılırdı?” “En az %80i” diyor. Sokakta yürürken örtüyü zorla takanla isteyip de takanları hemen ayırt ediyorsunuz. İstemeden takanlar çoğunlukta görünüyor. (Bu yazı yazılırken İran Hükümeti bundan sonra kadınların kıyafetlerinin kontrol edilmeyeceğini ilan etti.) Açıkçası özgürlüğü sadece örtü takmak üzerinden tanımlamak beni hep rahatsız etmiştir. Bence kadının toplum yaşamına katılım oranı ve bireyselliğini yaşama seviyesi onun özgürlüğü yaşama miktarını gösterir. Bu yüzden Farsi kadınlarının ne kadar özgür olduklarını anlayabilmek içi

n sadece sokaktaki gözlemlerimiz yetmez. İran’da daha fazla kalmaya, daha fazla şehir ve köy görmeye, daha fazla gözleme ve bilgi biriktirmeye ihtiyaç vardır.

Golestan Sarayı (1524-1576):

Her karesinde kesme aynalar ile sürekli parıldayan, ışıldayan ve masalımsı bir görüntü veren Golestan kraliyet sarayındayız. Tahran’ın en işlek merkezlerin birinde, televizyon binasına ve pazara yakın olan bu şaheser Safeviler döneminde inşa edilmiş. UNESCO dünya mirası listesinde yer alan bu sarayı hakkını vererek gezmek herhalde yarım gününüzü alır. Aynalara eşlik eden devasa avizeler, duvar işlemeleri resimler, han ve kralların mumya heykelleri, mücevher süslemeli tahtlar, halılar, kıyafetler, ilk matbaa örnekleri ve kitap baskıları burayı çok çekici hale getirmektedir. Farklı ülke krallarının zamanında bu saraya hediye ettikleri porselenler, tablolar ve diğer hediyeler İran’ın o dönemde dünya ile kurduğu ilişki hakkında güzel ipuçları vermektedir. Bir ara Jules Verne’nin denizaltı prototipine rastlıyor ve şaşkınlığım daha

da artıyor. Sarayın müze bölümünde İran’ın kültür hayatı ile ilgili bilgileri öğreniyoruz. Ülkede yaşayan farklı milletlerin ve dinlerin (Azeri, Zerdüşt, Kürt, Yahudi, Ermeni, Beluc ve diğerleri) giyim tarzları, müzik aletleri ve dilleri ayrımsız bir şekilde sergileniyor. Ve İran haritası üzerinde yaşam bölgeleri gösteriliyor. Sanki İran’ın şu anında değil de geçmişte yaşıyormuş gibi hissediyorsunuz. Hemen sonrasında saray dışına çıkınca sokakta gördüklerinizin şekli ve anlamı değişiyor. Kültürün satır aralarını okuma konusunda yetenek kazanıyorsunuz. Çıplak gerçekle yüz yüze geliyorsunuz o anda. Bilmeden gezilemiyor. Bilmek de anlamayı ve hissetmeyi de sağlıyor çoğu zaman.   

Mücevher Müzesi

İnsanoğlunun süse, mücevhere ve ihtişama verdiği önemin en büyük göstergesi herhalde Tahran’daki Ulusal Mücevher Müzesidir. Ferdosi Bulvarı yakınında İran merkez bankası içinde ve Türkiye’nin Tahran Büyükelçiliği karşısında yer alan geniş güvenlikli salonda inci işlemeli tahtlar, taçlar, halılar, kılıçlar, hançerler, gerdanlıklar, küpeler, yüzükler ve değerli taşlarla süslenmiş eserler sergileniyor. En çok dikkati çeken mücevher ise dünyanın en büyük pembe elması olan Derya-i Nur (Denizin Nuru) dur. Bu sıra dışı elmas 1739’da Hindistan’ı işgal eden Pers Nader Han tarafından İran’a getirilirmiştir. Mücevherlerden heyecan duyan insanların çok uzun vakit geçirebilecekleri bu müzede İran tarihinin şatafatlı kısmını da yaşamış oluyorsunuz. Ancak ben böyle bir şatafata, pırıltılara ve turist izdihamına uzun süre dayanamayıp salondan erken ayrılıyorum. Sokağa çıkar çıkmaz süslenmeyi seven genç kadınları görünce hafifçe gülümsüyorum. Gelenek devam ediyor.

Milad Kulesi (Burc-e Milad):

Tahran Üniversitesi Tıp fakültesine komşu bir noktada 435 metre yüksekliğindeki Milad Kulesi devasa

şehir olan Tahran’ı izlemek üzere gökyüzüne dikilmiş baş döndürücü bir eser. 360 derecelik kapalı balkonu olan kuleden kentin minicik ışıklarını, yollarını, arabalarını ve muazzam büyüklüğünü aynı anda seyrediyorsunuz. Yanı başınızda ise dünyanın birçok başkentinde bulunan kulelerin maketleri sergileniyor. Teknolojinin, mimarinin ve insan hırsının uç noktasına eriştiği bu eserin içinde geleneksel İran ürünlerinin satışı ve sanat eserlerinin stantları (resim, ahşap, minyatür, halı, bakır, gümüş) bulunmaktadır. Burada çalışan alçak gönüllü ve genelde Türkiye deneyimi olan sanatçılarla sohbet çok öğretici ve eğlenceli oluyor. Standın birinde eski Fars alfabesi ile bileklikler yazan sanatçı benim için de BARIŞ kelimesini yazıyor. Muhabbetin ve seyrin keyfine doyamadan

dünyanın en hızlı 2. Asansör ile aşağı iniyorum. Gelecekten geçmişe dönmüş gibi oluyorum. Aşağıda beni bekleyen ve hemencecik özlediğim şehir kaosuna dönüyorum. Özlemek için o kadar çok sebep var ki.  Kentin kaosu içinde saklı olan kültürle ilgili binlerce elemanı aynı anda fark etme, gözlemleme ve onunla ilişkiler kurma şansını veriyor bana.

İmam Al Reza Camisi:

Gecenin karanlığında eski pazarın kalabalığı, kokusu ve telaşesine komşu olan Ortadoğu Masallarında sürekli

parıldayan sarayları çağrıştıran İmam Ali Reza Camisine giriyoruz. Duvarlarda ve tavanlarda gözlerimizi kamaştıran avizelerin, kırık camların ve mavi çinilerin sersemleten etkisi insana hem hayranlık hem de teslimiyet duygusu veriyor. 12 İmamdan biri olan İmam Ali Reza’nı cami içindeki türbesini, bir yanda demir kafeslere tutunup ağlayan diğer yanda göğüslerini acı ile döven ve Kerbala zulmünü içinde hisseden inananları görünce sakince yere oturuyor ve sırtımı duvara veriyorum. Nefesi tutuyorum. Zira özel bir anın içinde olduğumun farkındaydım. İnsanlara rahatsızlık vermeden ve anın büyüsünü bozmadan fotoğraflar ve videolar çekiyorum usulca. Cami içinde koşuşturan, gülüp oynayan ve ya babalarının kucaklarında oturan çocukların meraklı bakışları ile sahne çok ilginç hale geliyor. Huşu içinde ama acı çektikleri yüzlerinden okunan inananlara uzun süre bakınca acı size de bulaşıyor.

Yüzümdeki şaşkın ifadeyi fark eden arkadaşım Muhammed an ile ilgili dini ve sosyolojik bilgiler anlatıyor fısıltı ile: “Tarih içinde İran’a hangi medeniyet, millet ya da din geldiyse Pers kültürünün etkisinde kalıp şekil değiştirdi. Müslümanlık için de aynı şey oldu. Şiilik bu topraklara özgü bir Müslümanlık olarak ortaya çıktı. Perslerdeki derin Şiilik inancı beraberinde mağduriyet duygusu vermiş. İnanışa göre Hz. Muhammed kendinden

sonra Hz. Ali’yi halife olarak seçiyor. Hz. Ali, Hasan, Hüseyin ve 12 İmam haksızlığa uğruyor ve öldürülüyorlar. Bunun sorumlusu olarak sonradan Sünni inancının önderleri olacak olan Ebu Bekir, Ömer, Osman’ın Hz. Ali’nin hakkını gasp ettiklerini düşünüyorlar. Şiiler bu yüzden çocuklarını bu isimlerden hiçbirini vermiyorlar. Demem o ki Şiiler bu sebeplerden dolayı Sünni inancı ile uzlaşması zor bir çekişme yaşıyorlar. Aslında gördüğüm kadarı ile Şiiler, Sünnilerin kendi acılarını görmelerini ve tarihte kendilerine yapılan bu haksızlığı yapanları lanetlenmelerini talep ediyorlar.” Aklıma memleketimiz ve benzer durumlar geliyor. Hikayeler her yerde birbirine ne kadar da çok benziyor.  

İran her ne kadar İslami bir ülke olsa da dini bayramlar olan Ramazan ve Kurban Türkiye’deki kadar uzun ve şatafatlı bir şekilde kutlanmıyor. Halk bu bayramlarda sadece bir gün tatil yapıyor. İslam öncesinden günümüze kalan Newroz’da ise iki haftalık tatil var. Muharrem ayı ise Şiilerin en kutsal anmalarının ve ritüellerinin yapıldığı aydır. Konuştuğum insanlar ısrarla İran’a bu ayda gelmem gerektiğini söylediler.

Dağ Çatlaklarında Yeşil Bahçeler: Derbent

Tahran dağlarının eteklerindeki kayalıkların arasında ve dereye nazır kurulmuş olan birçok restoran, piknik

yeri, nargile evini içinde zevkle barındıran bir sayfiye bölgesine geliyoruz. Çık çık bitmeyen taş dar patikaları

takip ederek dağlara kadar ulaşırken akşamın karanlığında mekânların parıldayan ışıkları ile gözleriniz kamaşıyor. Az akan ancak çok serinlik veren derenin dibinden yürürken onun bu sihirli gücüne şaşırıyorsunuz. Tahranlılar yaz sıcaklarını atlatmak için dağlardan yardım alıyor ve bu serin kayalıklara geliyorlar. Buraya gelenlerin eğlenme isteği gülen yüzlerinden ve esprili hallerinden anlaşılıyor. Onlarla iletişime girmek hayatın doğal akışı içinde kolaylıkla gerçekleşiyor. Türkiyeli olunca bu iş daha da kolaylaşıyor. Nedeni ise gayet basit; Türkiye ilgisi. Bu arada Türkiyeli olmanın avantajlarını yurt dışında ilk defa yaşıyorum.

Tahran’da Başka Neler Var?

Lale parkının kıyısında modern mimarisi ile Tahran’daki Çağdaş Sanatlar Galerisine girer girmez Farsi

sanatçıların resim ve heykel alanında ileri bir noktada olduklarını hemen fark ediyorsunuz. Sorgulayan tabloların karşına geçince varoluşsal konulara, farklı felsefelere, dini inançlara ve doğaya dair birçok

noktaya dokunuyor beyniniz. Tahran’da ve İran’da keşfedilmesi gereken o kadar çok müze ve sanat galerisi var ki… Bu kültürle ilgili ne kadar çok az şey bildiğimizi tekrar fark ediyor ve devletlerin bu konudaki rollerini sorguluyorum. Komşular neden bilinmez?

Galeri çıkışında ayaklarınız sizi kendiliğinden Lale Parkına götürüyor. O kadar sanattan sonra yeşil arıyor insanın gözü. Bu parkın ilginç bir özelliği

var. Anneler her cumartesi burada toplanıp siyasi tutuklu çocuklarının salıverilmesini ve infazların durdurulmasını talep ediyorlar. Türkiye geliyor aklıma yine. Parkın çimlerinde ve banklarında oturan her yaştan insanı arkada bırakıp sokaklarda dolanmaya çıkıyorum. Heyecan verici bir etkinliktir bu. Sokaklarda sürprizler avlamak için avare avare dolanmak. Bu sırada çekici mimari tarzları ile tarihi binalara, İstanbul meydanına ve trafiği ele geçirmiş olan motosikletlere rastlıyorum. Ha bu arada Zerdüştlerin kendilerine ait liselerini de görüyor ve araştırmam gereken ilginç bir konu daha bulmuş oluyorum.  

Tahran’ı geride bırakmanın zamanı gelmişti. Ne zaman bir şehirden ayrılma anı gelse her tarafımda eksiklikler hissederim. O şehirde yeterince dolaşmadığımı, arkamda keşfedilmemiş çok şey bıraktığımı ve bu kente bir daha gelmek için uzun zaman beklemek zorunda olacağı bildiğim için içim burulur. Hüzünlenirim. Ancak sonrasında bir kente bir defa gelmenin o kenti tanımaya, derisinin altında yer alan damarlarını görmeye ve tüm kokularını duymaya yetmeyeceği tesellisi ile içime su ferahlığı da dolar. Otobüse binip Tahran’dan Tebriz’e doğru yol alırken bu hislerle sarılmıştı çevrem. Tahran’da yaşadıklarımı ve fark ettiklerimi yerli yerine oturtamadan Tebriz’i hayal etmeye başlıyorum. Tebriz! Pazar yerleri, halılar ve Azeriler… Kıpır kıpır olan yüreğimi sakinleştirmek için rastgele bir sayfa açıyorum Hayyam’ın şiir kitabından.

Bahar geldi; başka bir şey istemem kafamda;

Hele akla hiç yer vermem bahar soframda;

Şarap, seninleyim bu mevsim, koru beni:

Söğüt ağacı, sen de ser gölgeni altıma.

ISFAHAN NASV-E CİHAN (Dünyanın Yarısı)

Sabahın erken saatinde İsfahan’a ulaşıyor ve 25 kuruş (TL) ödeyip halk otobüsüne biniyoruz. Hüzünlü, sıra dışı ve mutlu biten bir hikaye yan koltukta bizi bekliyordu. İngilizce konuşmamıza kulak kabartan ve fena halde yıpranmış görünen bir adam sevimli bir şekilde sohbetimize (İngilizce) dalıyor. Bu şehre çok uzaklardan büyük bir buluşma için gelmiş. Neden mi? Savaş ve barışın iç içe geçtiği ilginç hikayesini dinliyoruz. İran-Irak savaşı sırasında esir düşüyor ve Iraktaki bir kampta 8 yıl esir kalıyor. Bu sırada “ailem kadar yakın” dediği birçok Iraklı dost ediniyor. Cephede birbirlerini boğazlamak için gönderilen insanlar doğal hayat akışı içinde yakın arkadaş olmuşlardı. Bu durum beni şaşırtmıyor.  İşte o dostlarından bir tanesi 20 sene sonra onu ziyaret etmek için İsfahan’a geliyor. Anlatırken boğazı düğümleniyor ve ağlamaya başlıyor. Aklıma 8 yıl süren o katil savaş geliyor. İran-Irak savaşı sonucunda iki taraftan 500 bin kişinin ölüyor. Sebepsiz. Bu savaşın taze izleri bu insanda olduğu gibi kentlerin ve köylerin her yerinde görünebiliyor. Savaş kurbanlarının fotoğrafları caddeleri, evleri ve kutsal mekanları doldurmaya devam ediyor. 1979 İslam devrimi ve uzun süren yıpratıcı İran-Irak savaşında yaşanan trajediler İran halkını olgunlaştırmış. O

yüzden İran’da meydana gelecek olan bir sonraki toplumsal dönüşümün ne olursa olsun kansız ve şiddetsiz

olmasını istiyorlar. Yani devrim değil evrim istiyorlar. Bunun için de çok beklemeye razılar. En son dört yıl önce 5 milyon kişi ile alanlara sessiz ve pankartsız çıkmalarına rağmen rejimin uyguladığı şiddet sonucu 100 kişi ölüyor. Bundan da fazlası ile ders çıkarmışlar. Bu seyahatimde muhafazakâr yönetim ile daha fazla özgürlük talep eden halk arasında ciddi bir fikir ayrılığının varlığını gözlemledim. 40 yıllık İslami rejim 4000 yıllık güçlü ve yerleşik Fars kültürünü istediği şekle sokamamış. Tanıştığım insanların rejim ile ilgili eleştirileri sansürsüz, aleni ve korkmadan yapmaları beni şaşırttı ve sevindirdi.

Kendimi adamın hikayesinden ve İran’ın toplumsal hareketlerinden zorla uzaklaştırıp İsfahan’ın güzelliklerine

bırakmaya çalışıyorum. Otobüsten dışarı bakınca ağaçlar ve yeşil başka şeyler görmeme müsaade etmiyor. Bu kent geniş caddeleri, devasa meydanları, parkları, masal sarayları, çok kültürlü yaşam dokusu, cana yakın insanları, çok eski ve çok renkli

taştan kapalı pazarları, kendinden emin, bakımlı, hayatın her alanında var alan Farsi kadınları ve karmaşık trafiği ile içinde var olmaktan büyük bir keyif alacağınız bir tiyatro sahnesi sanki. Tarihte güçlü Safavi devletinin başkentliğini yapmış olmanın verdiği gururu ve gelişmişliği her zaman hisseden bu nazlı kent Nasve Cihan benzetmesini fazlası ile hak ediyor. Sırf bu kent için İran’a gelinir. Gelince de geri döner misiniz bilmem.

Kentin içinden geçen çok geniş yataklı Zaranderud (Hayat Veren) Nehri üzerine kurulu bulunan 24 gözlü ve

133 metre uzunluğundaki Khaju köprüsü üzerinde ve altında gezinmek, fotoğraf çekmek, sırtını taşlara verip kenti ve insanlarını seyre dalmak yorgunluğunuzu ve geldiğiniz memleketi unutturabiliyor. Zira bu köprünün altı ve üstü sosyal hayat alanına dönüşmüş durumda. Kızlı erkekli gençler, aileler, çocuklar sırf vakit geçirmek ve nefeslenmek bile bu devasa köprüye geliyorlar. Tüm baskıcı yönetimlerde olduğu gibi

sokaklarda, pazarlarda ve hayatın her alanında gençlerin özgürlük alanlarını genişletmek için kıyafetlerini daha çok açmayı, dünya ile daha fazla iletişim kurmayı, popular müzikler dinlemeyi ve teknolojiyi sonuna kadar kullanmayı tarz olarak seçtiklerini göreceksiniz. Bu derin isteği kızıl taşlı köprüde de gözlemleyebiliyorsunuz.

İsterseniz köprünün biraz uzağında konuşlanıp gece altın ışıklar altında ya da gündüz gözü ile şahane fotoğraflar çekebilirsiniz. Köprünün gözleri önünden geçen farklı ve renkli Isfahan portreleri fotoğraflara görsel ve içeriksel derinlik katacak. Mesela iki katlı köprünün alt gözlerinin önünden yürüyen saçı hemen hemen tamamen açık, makyajlı ve kot pantolonlu bir

kadınla üst gözlerin önünden geçen kara çarşaflı bir kadını aynı kare içine alabiliyorsunuz. Bu arada bu iki kesimin memleketimizdeki muhafazakâr-laik çatışmasına benzer bir çatışma içinde olmadıklarını gözlemliyorum. Diğer yandan objektifinize hoşunuza hiç gitmeyen kareler de girecek. Zaranderud Nehri yakın

zaman önce susuz kalıp kurumuş. Sebebi ise nehir suyunun komşu kent olan Yazd şehrine aktarılmasıdır. Yani anlayacağınız milyon yaşında olan Nehir başka bir kente hayat vermeye çalışırken kendini öldürmüş. Yatağında ise bir yılanın girebileceği büyüklükte geniş çatlaklar oluşmuş. Şimdi İsfahanlılar bu nehre suyu ve hayatı nasıl bir daha getirecekleri konusu üzerinde kara kara düşünmekteler. Zira nehirsiz bir İsfahan uzun süre canlı kalamaz.

Sadece İsfahan’da değil İran’ın genelinde beklediğimden çok fazla sayıda müze, sanat galerisi, heykel, meydan, saray ve park olduğunu görünce çok şaşırdım. İnsanlar da sakin, stresleri az, yardıma hazır ve dünyaya çok açıklar. Sık sık ve farkında

olmadan bir sarayın bahçesine giriyor yeşilin, suyun, sarayın ve içlerinde yaşayan insanların dengeli birlikteliğini görüp şaşırıyorum. Kimi zaman da satranç oynamak için özel masaların yapılmış olduğu ağaçların arasındaki saklı yeşil köşelerde satranç oynayan insanları fark ediyorum. İşin ilginci bu oyuncaların bazıları satrancı grup halinde oynuyormuş gibi oynuyorlar. Dışardan oyuna müdahaleler yapılıyor, itirazlar geliyor, gülüşmeler ve kızmalar ardı arkasına akıyor. Bu manzaranın içine kolaylıkla dahil olabiliyorsunuz. Mizah dolu amcalar da size mahalleden birisiymişsiniz gibi davranıyorlar. Türkçedeki Farsça sözcükler, bildiğim Kürtçe kelimeler ve en etkili silah olan vücut dili iletişime yardımcı oluyor. Bu sevimli manzara satrancın Pers

kültüründe çok geçmişten gelen önemini ve günlük hayatın içindeki sağlam rolünü tekrar hatırlıyor insana.

Genelleştirmelere pek inanmasam da içinde mizah kırıntıları olan şeyleri duyunca paylaşmadan edemiyorum. İran’da İsfahanlıları cimriliklerinden dolayı İskoçlara benzetiyorlar. Muhammed bununla ilgili bir fıkra anlattı. Bir zaman hükümet yol ücretlerini 100 Tümenden 50 Tümene indiriyor. Normalde memnuniyete karşılanması gereken bu icraata İsfahanlılar şiddetle karşı çıkıyor ve protesto gösterileri yapıyorlar. Neden diye sorulunca da; “İşe yürüyerek gidiyoruz. Eskiden günde 100 Tümen tasarruf ediyorduk. İndirim yapılınca bu tasarruf 50 Tümene indi. Bu durumda zarar ediyoruz.” Böyle işte.

Antikalar İçinde Bir Dünya: Nargile Evi

Tarihi pazara yakın ve antikalar arasında zor fark edilebilen bir mekana giriyoruz. Salaş eski bir hanın içinde antikaların arasında kaybolmuş ve minicik bir insana dönmüş eski bir milli güreşçi olan Reza Karyani dede ile karşılaşıyoruz. Aynı zamanda bir derviş olan bu bilge insan kafeyi para için değil muhabbet için çalıştırıyormuş. Duvarlarda, tavanlarda, sırtımızı dayadığımız her yerde yani kısacası her boş santimde yüzlerce eski lamba, nargile, bıçak, kap kacak, balta, ayna ve siyah beyaz fotoğraf gözünüzü alıyor.

Yanlarınızda nargilenin dumanı ile oyun oynayan ihtiyar ve gençlerle Ortadoğu masalı içinde imişsiniz gibi hissediyorsunuz. Antikaların büyüsüne kapılarak içeriye kadar süzülen insanlar burada karşılaştıkları hava ile yerlerinde kalakalıyorlar. Tıpkı benim tecrübem gibi. Antikalar diyarında sürekli oturup oradan ayrılmak istemiyorsunuz. Nargilenin, antikaların ve aş denilen leziz yemeğin kokuları gelince başka bir ülkede ve kültürde olduğunuzu hissediyorsunuz. Bu da çok hoş bir duygu, değil mi? Arkadaşım Muhammed elimden bırakmak istemediğim leziz nargileye bakıp Fars dili ile; “Ğayluna (Nargile) acımıyorsan vücuduna acı. Hadi gidelim, görecek çok yer var” diyor. Nargileye acıyor ve çıkıyoruz. Mekandan çıkarken yıkık dökük

hanın bakırcı, demirci ve tenekecilerini geziyoruz çok eski tarihte geziyormuş gibi. Ayaküstü muhabbetlerimizi yapıyoruz birçok çalışanla. Her zamanki gibi birbirini tanıyan iki insan gibi sohbete başlıyor ve yüzlerin hemencecik gülmesi rahatlatıyor. Bu arada konuştuğum hemen hemen her insanın dünya siyasetini yakından takip ettiğini fark ediyorum. Türkiye’den ve dünyadan konuşurken kelimelerin arasına dostluk sözlerini katmayı da ihmal etmiyorlar. Kara elleri olan mavi gözlü ihtiyar bakırcı

sitillere çekiçle şekil verirken şaka ile karışık şöyle söylüyor: “Türkiye-Iran dost ama liderler alık.”

Kentin Ruhu ve Nefesi: Nakş-ı Cihan Meydanı (İmam Meydanı).

İnsana hayranlık ve küçüklük duygusu veren böyle büyük bir meydan ve onun etrafında gelişen böyle bir hayat alanını hiç görmemiştim. Nakş-ı

Cihan Meydanından bahsediyorum. Tamamı yeşil alandan oluşan meydanın ortasındaki havuzları, fıskiyeleri, faytonları, turistleri ve yüzlerce dükkanın oluşturduğu dikdörtgen şeklindeki mimariyi seyredince şaşkınlıktan gözünüzü bile kırpmak istemiyorsunuz. Dört yönde dört şaheser yükseliyor gökyüzüne.  Güneyinde mavi işlemeli seramiklerle devasa Şah Cami, batısında Ali Kapu, doğusunda Şeyh Lütfullah cami, kuzeyde ise Büyük İsfahan pazarı yer alıyor. Bu ibadethanelerin devasa büyüklükte yapılma sebebini o anda anlıyorum.

Yücelikleri Tanrıyı çağrıştırıyor ve böylece insanda teslimiyet duygusunu uyandırıyor. UNESCO dünya mirası listesinde yer alan ve dünyanın en güzel meydanları listesinde başlarda bulunan bu geniş alanda yeryüzünün her yerinden gelen meraklı turistler ve seyyahlarla karşılaşıyorsunuz. Bu meydanda çimlere yayılmalı, azıklar yenmeli, fotoğraflar çekilmeli ve çok çeşitli ziyaretçiler izlenmeli. Kızıl taşlardan yapılma eski pazarına girdiğinizde geleneksel ürünler satan dükkanların hepsine bakmaya ve ya içlerine girmeye kalkışmayın. Zira bunun için en az bir güne ve bir beygir gücüne ihtiyacınız var. Renkli ve heybetli tavanlar ve sergilenen renkler başınız havada gezmenize sebep oluyor. Güvenilir, güler yüzlü ve sakin satıcılar huzurlu ve sessiz bir alışveriş yapmanızı sağlıyor. Fiyatlar Türkiye’ye göre daha ucuz ve genelde pazarlık yapılmıyor.

İran’da Büyük Ermeni Mabedi: Vank Katedrali

Irana gelmeden önce bu ülkede kendi halinde yaşayan ve kentin kültürüne ciddi bir katkı sunan bir Ermeni nüfusunun olduğunu bilmiyordum. Olsa bile yoğun bir baskı gördüklerini ve kendilerini saklama ihtiyacı hissettiklerini sanıyordum. Hâlbuki öyle değilmiş. Ermeniler sokaklara açılan kiliseleri, dükkanları, okulları, gazeteleri ve sanatları  ile şehirde çok görünür biçimde yaşıyorlar. Kapısında güvenliğin olmadığı kiliseleri ve insanların haç kolyelerini korkusuzca gösterebildikleri bir şehirde toplumun kadim bir dokusu olarak bu topraklarda yaşıyorlar. İranlı arkadaşım sohbetimizin bir anında şu bilgiyi veriyor. “Azınlıkların bu rejimde sorunları elbette var. Ancak bu sorunlar özgürlükçü kesimin yaşadıklarından çok da fazla değil.”

Toprak üzerine beton sıva ile kaplanmış sarı binaların olduğu mahalleye gelince sıra dışı bir yere geldiğimizi anlıyorum. Zevkle döşenmiş kaldırımlar, çiçekler, temiz sokaklar ve sokak köşesindeki güzel sanatlar fakültesi göreceklerimle ilgili beklentilerimi arttırıyor. Sokağın sonunda yeni bir sokağa dönünce şehir ortasında olmasına rağmen siluetini bozacak hiçbir binası olmayan Vank Katedralinin dinç, mağrur ve endamlı hali ile karşılaşıyoruz. Birçok insan için İran gibi bir ülkede böyle bir katedral olabileceği düşünülemez. Malum önyargılar farklı inançların bu topraklarda yaşanabileceği düşüncesini ihtimal dışında tutuyor.  Bir İranlı için bu o kadar sıradan bir durum ki. Tarihi ibadethaneye bir camiye girerken duyduğumuz rahatlığı hissederek giriyoruz. Hemen giriş kapısının karşısında İran’a ve Ortadoğu’ya ilk matbaayı getiren Piskopos Khachatour Gesaratsi’nin güzel heykelini görüyorsunuz. Matbaa gibi büyük bir yeniliği ülkeye bir din adamının getirmesi ilginç geliyor bana. Ermenilerin İran’ın kültür, sanat, mimari ve müzik alanlarına yaptıkları ciddi katkının yanı sıra 19. ve 20. yüzyılda ülkenin modernleşmesinde de ciddi bir rol oynamışlar.

Isfahan’daki Ermenilerin hikayesi çok ilginç. Sanat, zanaat, edebiyat ve müzikleri ile dünya uygarlığına güzellikler sunmuş olan bu halk, Safavi Şahı I. Abbas tarafından 16. Yüzyılda Azerbaycan’daki Aras Nehri kıyısından İsfahan’ın Julfa mıntıkasına getiriliyorlar. Bunun sebebi ise Osmanlılarla Safaviler arasında gerilim ve savaşlar. Ermeniler yeni memleketlerinde de bütün hünerlerini gösterip Yeni Julfa’yı istedikleri şekle sokuyorlar. Tıpkı terk etmek zorunda oldukları eski kentleri gibi.

Katedrale girince canlı renkler ve ayrıntılı mimari ustalık dikkati çekiyor. Katedral duvarlarını tamamen kaplamış ve ıslak sıva üstüne yapılmış resimler (freskler) İncil’de geçen sıra dışı olayları anlatıyor. İbadethanedeki yüzlerce eski esere tek tek bakıyor ve görevliden ayrıntılı bilgi alıyoruz. Havadan sudan bahsetmeyi de ihmal etmiyoruz. Sonra da yan tarafta yer alan ve beni kiliseden daha fazla etkileyen müzeye giriyoruz. Müzede ilk matbaadan tutun da 1000 yıllık İncil’e, İran’da basılan ilk kitaptan, Şah Abbas’ın Ermeniler ile ilgili verdiği olumlu olumsuz fermanlara, tablolardan günlük eşyalara kadar sayısız eser

yer almaktadır. Ermeni soykırımı ile ilgili hazırlanan köşeye gelince duraksıyor, yutkunuyor ve yerimde çakılı kalıyorum.  Filmlerin, fotoğrafların, videoların ve insan kemiklerin olduğu bölümde insanoğlunun kendi tarihi kadar uzun acı tecrübeleri gözümün önünden geçiyor. Kabartma Türkiye haritası üzerinde vilayet vilayet soykırım bölgelerinin gösterilmiş olması Ermeni toplumunda açılmış olan yaraların ne denli derin ve halen çok taze olduğunu fark ederek irkiliyorum.

Kendimden geçmiş bir vaziyette müzedeki diğer eserleri beynime kazımaya çalışırken İranlı iki genç çiftle tanışıyorum. Ve Katedral avlusunda sohbete başlıyoruz. Türkiye ilgisi, Türkiye’ye seyahat etme veya orada öğrenim görme isteğinin ne kadar fazla olduğuna bir defa daha şahit oluyorum. Bu arada Sümeyye adındaki genç kadın bir üzüntüsünü dile getiriyor. Türkiye gitmeyi çok istemelerine ve yeterli paraları olmalarına rağmen bunu gerçekleştiremediklerini anlatıyor. Sebebi de çok komik. Kocasının bir devlet bankasında çalışıyor olması sebebi ile yurt dışına çıkış yasağı var. Kendimi 1980 sonrasının Türkiye’sinde

hissettim. Bu arada Türkiye bir İranlı için çok pahalı bir ülke. İran parası olan Tümen hem zayıf hem de maaşlar Türkiye’de zaman geçirmek için yetersiz. Örneğin; bir öğretmen maaşı 350 dolar civarında. Bu demektir ki bir maaşla Türkiye’ye uçak bileti almaları bile çok güç. Ancak ülke içinde yoksulluğun izlerine çok fazla rastlamadım. Petrol, yemek, kıyafet ucuz. (Taksi 2 TL civarında). Doğalgaz köylere kadar götürülmüş. Ve o kadar bol ve ucuz ki çiçek seralarını ısıtmak için bile kullanılıyor.

Dünya kocaman zaman ise kısıtlı. Yavaş ve kentin deri altına sinerek seyahat etmeyi sevmeme rağmen bu defa acele ediyor ve İsfahan’a arkamızda bırakarak Tahran’a kentine doğru yola çıkıyoruz.

Bir seyahatten değişerek ayrılmak o seyahati çok değerli kılıyor. İsfahan’dan ve genel olarak İran’dan değişerek, şaşırarak ve keşifler yaparak ayrıldım. İşin garibi Avrupa şehirlerinde gezdiğimde aynı oranda şaşırmıyor ve içimde değişim hissetmiyorum. Herhalde düzensizlik, çeşitlilik, çok renklilik ve insanların her daim iletişime açık halleri beni cezbediyor. Diğer yandan şöyle bir durumun da farkına varıyorum. Bilinenin aksine biz Batıyı Doğudan daha çok tanıyoruz. Filmlerle, müzikle, medyayla, her daim bize sunulan ürünler ve yaptığımız seyahatlerle batı bize biraz daha tanıdık ve bilindik. İran ile ilgili bildiğimiz klişeleşmiş bilgiler genelde doğru çıkmıyor. Mesela; İran’ın Arap bir ülke olmadığı Arapça alfabe kullanan Farsi olduğunu bilmeyen birçok eğitimli arkadaş bana bu gerçeği kanıtlıyor. İsfahan’da kendimi İranlı yazar Samad Behrangi’nin Küçük Kara Balık öyküsündeki Balık gibi hissettim. Ben de tıpkı o balık gibi memleketimin bilindik sularında yüzmeyi bırakıp keşfetmek ve tanımak için başka sulara doğru kulaç attım. İyi ki de yapmışım. Görünüşte güvensiz ve korkutucu olan bu yabancı suların aslında huzurlu, merak kamçılayıcı ve zenginleştirici olduğunu fark ediyorum. Bu sular vücuduma ve beynime iyi geldi.

Not: Isfahan’ın kardeş şehirlerinden bazıları: Havana, Freiburg, Erivan, İstanbul.